Goede onderzoeksjournalistiek is een ambacht. En als in het afgelopen half jaar er één stuk was dat alles had, dan was het wel het Investico-verhaal over de fraudejacht van DUO op studenten met een migratieachtergrond. Er was een duidelijke onderzoeksclaim, scènes die het probleem illustreerden en een politiek verantwoordelijke (demissionair onderwijsminister Robbert Dijkgraaf) die wordt aangesproken, en die daar ook nog eens opvallend goed op reageert. Lezen dus voor wie het nog niet las.

De vaste onderzoeksgroep Data & Debat maakt een bijzondere ontwikkeling door. Waar het enkele jaren geleden vooral een zoektocht was naar hoe onverkwikkelijke ideologieën en sociologische fenomenen zich online verspreiden (fascisme, seksisme, complotdenken, antisemitisme) ligt nu steeds vaker de technologie zelf onder het vergrootglas. Hoe werkt TikTok? Wat gebeurt er onder de motorkap van Telegram? Met als absolute parel dit zeer actuele verhaal over ChatGPT. Terwijl Nederlanders massaal de chatrobot gebruiken, blijkt die gevoed te zijn met complotten, gejatte artikelen en privé-informatie van burgers. Terecht groot nieuws.

Wetenschapsjournalist Jop de Vrieze ontpopte zich tijdens de coronapandemie als een felle criticus van overheidsbeleid, die met feiten in de hand vaak pleitte voor sneller en zwaarder ingrijpen. Inmiddels, de lockdowns liggen gevoelsmatig ver achter ons, heeft hij zijn lens verschoven naar de zeldzame bijwerkingen van coronavaccinaties. Slechts 0,02 procent krijgt daar last van maar doordat zo veel mensen zijn gevaccineerd heb je het in een land als Duitsland over tienduizenden burgers, in Nederland over duizenden. De Vrieze navigeert keurig tussen wetenschappelijke rapporten, blijft weg van de complotdenkers en volgt nauwgezet de feiten.

En dan is er nog een speciaal plekje in de hemel voor journalisten die hun licht laten schijnen op dat wat aan de voorkant saai lijkt, maar dat niet is. Neem het stuk over het ‘voorwaardelijk sepot’. Dat klinkt saai en technisch, maar dat is het niet. Jaarlijks krijgen tienduizend Nederlanders een strafblad zonder dat er ooit een rechter bij betrokken is, zonder dat er een kans is om zich te verzetten.

Je zou die onthulling kunnen zien als een vervolg op een veel groter verhaal dat de Masterclass Onderzoeksjournalistiek in maart van dit jaar bracht: het demonstratierecht in Nederland staat onder druk. Een stevige longread waarin veel verschillende vormen van onderzoeksjournalistiek worden afgewisseld met huiveringwekkende scènes over in elkaar geslagen clowns, geslagen studenten en belaagde anti-Zwarte-Piet-demonstranten. Prachtig afgewisseld met bezorgde burgemeesters die balanceren op de dunne lijn tussen orde handhaven en demonstratierecht faciliteren.

En dan tot slot, omdat het kabinet is gevallen, nog één stuk van eigen hand omdat het gaat over een expliciete belofte van de man die de Haagse politiek nu verlaat. Mark Rutte beloofde na de val van zijn vórige kabinet een nieuwe bestuurscultuur met meer openheid. Maar hoe werkt dat in de praktijk? Wie zijn de mensen die de documenten in handen hebben die onderzoeksjournalisten zo graag willen hebben? De Groene liep vijf weken mee met ambtenaren die de beloofde transparantie moeten waarmaken.