2023 speelt zich af in een schrikbarende klimaattoekomst. En waar het nu de hitte is die records breekt, ging het nog maar een paar weken geleden om neerslag. In mei werd de Italiaanse regio Emilia-Romagna getroffen door twee ‘eens in de eeuw voorkomende gebeurtenissen’, volgens de directeur van het Italiaanse weerinstituut, die ongekende overstromingen veroorzaakten, zeventien doden eisten en zeven miljard euro kostten. Er zat echter niet honderd jaar, maar twee weken tussen. De nieuwe Italiaanse premier Giorgia Meloni verliet er de G7-top voor, omdat ze ‘niet zo ver van Italië kon zijn op zo’n complex moment’.

Twee weken daarop liet Meloni haar licht op de zaak schijnen, met een toespraak op Wereldmilieudag. Ze had een verrassing in petto: volgens de rechts-populistische premier lag de ramp niet aan klimaatverandering, maar aan klimaatbeleid. Dat had namelijk bouwprojecten tegengehouden die tijdens de ramp levens hadden kunnen redden. ‘Het is noodzakelijk te begrijpen dat er interventies zijn die niet langer kunnen worden uitgesteld of geblokkeerd door een bepaald ideologisch ecologisme’, meldde ze.

Dat was geen toevallige uithaal. Overal in Europa duiken namelijk de voorbeelden op van rechts-populistische – en steeds vaker ook centrum-rechtse – partijen die niet alleen afstand doen van groene ideeën, maar ze ook als afzetpunt gebruiken voor hun politieke agenda. In Nederland beschouwen we de BoerBurgerBeweging misschien als uniek Hollands verschijnsel, ontsproten uit de alleen hier zo nijpende stikstofcrisis, veroorzaakt door veel te veel economische activiteit en intensieve landbouw op zo’n klein stukje grond.

Maar zoom uit en de BBB valt samen met een continentale tegenbeweging tegen groen (met namen als Bürger in Wut, een rechts-populistische, anti-groene partij in de Duitse deelstaat Bremen). ‘Wat er in Europa gebeurt is een fundamentele verschuiving’, schreef de Duitse journalist Wolfgang Münchau daarom. ‘Centrum-rechtse partijen zagen de Groenen tot voor kort als mogelijke coalitiepartners. Nu zien ze hen als hun voornaamste politieke tegenstanders.’

‘Groen’ wordt in de EU een afzetpunt voor populistisch-rechts

Dat werd in vol ornaat getoond tijdens de strijd om de Green Deal, het door Frans Timmermans gedragen toekomstplan van de Europese Commissie. De Europese Volkspartij (EVP, de Europese CDA’s en verdere verwanten), had jarenlang de groene plannen van de Commissie omarmd. Maar dit jaar was alles anders: twee weken geleden haalde Timmermans’ plan het met de hakken over de sloot, na harde oppositie van juist die EVP.

Het is niet alleen dit ene plan van de Commissie dat opeens tegenwind krijgt. Jarenlang was de Europese Unie de ‘groene wereldleider’, en zelfs tijdens wereldschokkende gebeurtenissen zoals de coronapandemie en de Russische invasie van Oekraïne draaiden Europa’s groene ambities niet bij. Maar in het klimaattoekomstjaar 2023 is dat opeens anders. Politici als de Franse president Emmanuel Macron en de Belgische premier Alexander De Croo roepen om een ‘klimaatpauze’, Duitsers zijn in rep en roer over een voorstel van de Groenen voor verplichte energie-omschakeling van huishoudens en de auto-industrie wist via de omweg van synthetische brandstof het leven van de verbrandingsmotor in de EU te rekken.

De Italiaanse politicoloog Nathalie Tocci noemde het in The Guardian een continentale ‘greenlash’ tegen de groene agenda van het continent. Ze legde twee verklaringen voor: de eerste is dat er nu eenmaal weerstand ontstaat nu ‘groen’ een realiteit wordt voor burgers, bedrijven en overheden. En de tweede: dat ‘groen’ een afzetpunt voor populistisch-rechts wordt dat de politieke koers van het continent de komende jaren gaat bepalen.

In de eerste verklaring gaat de groene koers door. In de tweede niet. Omdat landen dwars gaan liggen, zoals nu al Polen. Maar ook omdat er wellicht meer Meloni’s bijkomen. In Nederland bijvoorbeeld, als we in november wel of niet voor Caroline van der Plas kiezen. Maar ook Polen en Slowakije gaan stemmen en in Spanje won rechts zojuist, en in die landen speelt dezelfde tegenbeweging. Volgend jaar zijn er ook Europese verkiezingen, die mogelijk een referendum worden over de groene koers van de Unie.

Geen fijne uitleg, maar wel een die niet onwaarschijnlijk lijkt bij de huidige electorale wind. Als het gaat om groen of koopkracht, kiest centrum-rechts het laatste, met lippendienst aan het eerste. Een wrang schouwspel in een jaar als dit.