Vorige week werd Jalal Hajavi in Virginia tot 24 maanden gevangenis veroordeeld omdat hij zware apparatuur vanuit de Verenigde Staten via de Verenigde Arabische Emiraten naar Iran had gestuurd. ‘Hij smokkelde gesanctioneerde goederen en pleegde valsheid in geschrifte’, oordeelde de lokale Assistant Attorney General. Amerika pakt in tegenstelling tot Europa de overtreders van sanctiewetten keihard aan. De hoge boetes, zware gevangenisstraffen en hoge pakkans hebben een ‘chilling effect’: slechts weinigen wagen het erop. Europa is daarentegen een gatenkaas, blijkt uit het Groene-onderzoek.

De op papier stevige sancties die door Europa zijn ingesteld tegen Rusland en zijn wapenleveranciers, zoals Iran, stellen in de praktijk niets voor. Bedrijven zijn niet geïnteresseerd in aan wie hun producten worden verkocht en overheden controleren de naleving niet of nauwelijks. We ontdekten tijdens ons onderzoek dat er elke maand honderden Iraanse vrachtwagens tussen West-Europa en Iran op en neer rijden. Op weg naar het Westen wordt de vracht zeer zorgvuldig gecontroleerd op drugs, op de route terug vindt echter nauwelijks inspectie plaats. De chauffeurs voelen zich zo vrij als een vogeltje en nemen tegen betaling tal van goederen mee.

We namen de proef op de som en gaven een pakketje met door een Nederlands bedrijf gefabriceerde microchips mee aan een Iraanse chauffeur. De chips zitten in Iraanse gevechtsdrones die bijna dagelijks slachtoffers maken onder Oekraïense burgers en militairen. Dertien dagen later kregen we het bericht dat ze waren aangekomen op het door ons aangegeven adres. Ook stuitten we in ons onderzoek op een veelgebruikte route via een ‘derde land’ – met de boot naar Dubai en dan na gerommel met wat douanepapieren over de Straat van Hormuz naar de Iraanse havenstad Bandar Abbas.

De sancties tegen Iran kennen een lange geschiedenis. Op het ministerie van Buitenlandse Zaken bestaat zelfs het ‘Handboek Iran’, daterend uit 2018, met de veelzeggende ondertitel ‘Praktische handleiding zakendoen Iran’. Bezorgdheid over het nucleaire programma van het islamitische regime en de mensenrechtensituatie hadden al in 2011 gezorgd voor een EU-verordening met ‘beperkende maatregelen’, gevolgd door de Iran Verordening uit 2012 met onder meer verboden op handel in nucleaire producten, olie en gas en beperking van financieel verkeer. Het nucleaire akkoord, dat na een paar jaar al sneuvelde, luidde kort een versoepeling in.

Onduidelijk is in hoeverre de sancties effect hebben gehad. De Europese gerichtheid op wat nog wél kan – vandaar dat handboek – staat echter in schril contrast met de Amerikaanse daadkracht. In Europa geldt nu het elfde sanctiepakket met ‘maatregelen met betrekking tot acties die de territoriale integriteit, soevereiniteit en onafhankelijkheid van Oekraïne ondermijnen of bedreigen’. Een indrukwekkende lijst met goederen die niet meer naar Rusland of naar wapenleveranciers als Iran gestuurd mogen worden. Regelmatig worden er bedrijven en personen aan toegevoegd waarmee geen enkel economisch verkeer mag plaatsvinden. Over een twaalfde, nog strenger pakket wordt al een tijd onderhandeld, maar pro-Russisch Hongarije ligt dwars.

De effectiviteit van de sancties valt of staat echter met handhaving door de Europese lidstaten, en die wijzen vooral naar elkaar of naar strengere controles aan de buitengrenzen van Schengen. Terwijl ook Nederland veel meer zou kunnen doen. ‘Elke vrachtwagen met een Iraanse nummerplaat is een rode vlag’, zegt een sanctiejurist naar aanleiding van ons onderzoek. Die vrachtwagens zouden steekproefsgewijs aangehouden kunnen worden. Ondernemingen die opeens opvallend veel exporteren naar bekende smokkellanden verdienen extra aandacht van de inlichtingdiensten. Bij ons is de pakkans te klein en zijn de straffen te laag. De nieuwe Nederlandse Sanctiewet moet daar verbetering in gaan brengen. Aanname door de Tweede Kamer zou een mooie opsteker zijn voor de Oekraïense bevolking die in februari al twee jaar onder het Russische geweld zucht.

Lees verder: