‘Het instituut informateur is een belangrijk element van ons staatsrechtelijk bestel en dat verdient respect’, zei informateur Ronald Plasterk tegen de pers nadat Pieter Omtzigt de onderhandelingstafel had verlaten met verwijten aan hem. Persoonlijk had dat hem niet geraakt hoor, bezwoer Plasterk. Hij was ook maar een instituut. Over van wie hij het respect dan precies had gemist als instituut was hij dan weer wel opvallend persoonlijk: Omtzigt. Het was de tweede keer in korte tijd dat Plasterk stevig stelling nam, enkele dagen daarvoor had hij het verhaal van de voorman van nsc ‘warrig’ genoemd. Niet eerder in de recente parlementaire geschiedenis was een verkenner/informateur zó’n gepolitiseerd figuur. En zelden werd hij met zoveel wantrouwen omgeven als tijdens deze formatie. Uit ‘respect voor het instituut’ zijn partijen terughoudend met hun publieke kritiek, maar bij tal van partijen in Den Haag viel te horen dat met Plasterk voor iemand was gekozen die druk doende was met ‘het doen slagen van zijn eigen ideologische project’.

Onterecht is die verdenking niet. Johan Remkes, Wouter Koolmees, Mariëtte Hamer, Herman Tjeenk Willink of Herman Wijffels waren stuk voor stuk in staat om formaties te leiden op een voor de buitenwereld neutrale manier. Alleen dat al is tijdens deze informatie ingrijpend anders. Plasterk heeft in zijn vorige functie als Telegraaf-columnist genoteerd wat volgens hem de uitkomst moet zijn van de onderhandelingen. Je hoeft slechts terug naar de vorige formatie om te begrijpen hoe absurd dat is. De vorming van uiteindelijk Rutte IV was ook rommelig, duurde beschamend lang en werd omgeven door dramatische fouten. Maar toen dit weekblad in het voorjaar van 2021 belde met de voormalige informateurs Tjeenk Willink en Wijffels, wilden zij zich alleen laten interviewen over ‘het proces’ en geen uitspraken doen over uitkomsten. In al hun wijsheid wisten zij dat grote voorspellingen schadelijk zijn, dat ze een te vormen kabinet juist verder uit zicht brengen. Toen Tjeenk Willink na het interview werd gevraagd als informateur kon hij geloofwaardig en zonder last die taak uitvoeren.

In het theater van Wilders en Van der Plas is Omtzigt onderwerp van spot

Het is 2024 en al dat soort inzichten lijken ver weg. Terwijl politici en pers steeds vaker doen alsof het business as usual is door nu vooral te spreken over wie er schuldig is aan het klappen van deze formatieronde, dreigt uit zicht te raken dat deze verkenning allesbehalve normaal is. In De Groene beschrijft Marcel ten Hooven dat de scheidslijn links/rechts of progressief/conservatief is verruild voor een schisma tussen ‘serieuze en onserieuze partijen’. Het aandeel onserieus heeft de overhand aan tafel, zeker nu de vvd ervoor kiest om mee te gaan in, schrijft Ten Hooven, het ‘variététheater’ van Wilders en Van der Plas. In dat theater is Omtzigt hoofdonderwerp van spot en verwijten. Eerder al werd hij door Wilders uitgemaakt voor ‘katholieke gluiperd’. Van der Plas weigerde om dreigementen van Farmers Defence Force gericht aan Omtzigts partijgenoot te veroordelen. Plasterk, die kennelijk geen twitterpauze had ingelast, liet het allemaal passeren. En terwijl richting de buitenwereld steeds vaker klonk dat er overeenstemming was bereikt over de rechtsstaat, bleef Wilders zich via X op één lijn plaatsen met antidemocraten als Trump en Orbán.

Binnenskamers ging het naar verluidt allang niet meer over de rechtsstatelijkheid. Daar passeerden beleidsdiscussies over migratie, landbouw en zorg. Net zo lang tot er vorige week maandag een fuik ontstond. In een kort tijdsbestek dreven Wilders (pvv), Yesilgöz (vvd) en Van der Plas (bbb) via X de nsc-voorman in een hoek. Ze twitterden vrolijk dat ‘de kiezer heeft gesproken’ en ‘een ander beleid’ wil. Omtzigt zag het net om zich sluiten en sprong eruit. Zijn excuus was weinig geloofwaardig – procedurele slordigheid van Plasterk – maar zijn besluit was legitiem. Een onderhandelingstafel is geen gesloten inrichting. Je mag opstappen en vertrekken. Of zoals Omtzigt uitlegde: hij heeft deze ronde op een paar dagen na volledig uitgezeten en wacht nu met belangstelling het verslag van de informateur af. Dat was buiten de informateur zelf gerekend. Die verweet Omtzigt dus een gebrek aan ‘respect’. Inmiddels kon je je afvragen hoe Omtzigt dat moest opbrengen na deze informatieronde.