Eind jaren zeventig begon de Sovjet-Unie een tien jaar durende oorlog in Afghanistan, die aan zo’n vijftienduizend het leven kostte en uiteindelijk bijdroeg aan de ondergang van het land. Bijna een halve eeuw later begon de Russische president Vladimir Poetin zijn eigen oorlog tegen Oekraïne. In de drie jaar sinds de grootschalige invasie heeft deze oorlog Rusland al minstens 250 duizend levens gekost.

Als Poetins invasie even lang duurt als de Sovjetoorlog in Afghanistan onder Leonid Brezjnev, zullen er meer dan 55 keer zoveel Russische slachtoffers zijn. En dat terwijl de huidige bevolking van Rusland nog maar iets meer dan de helft is van die van de voormalige Sovjet-Unie. Ondertussen blijven de gevolgen niet beperkt tot Rusland en Oekraïne: inmiddels handhaven 45 landen, verspreid over drie continenten, sancties tegen Rusland.

We weten dat de oorlog in Rusland iets heeft voortgebracht dat doet denken aan een fascistisch regime uit de jaren dertig. Het Kremlin gebruikt daarbij niet alleen de dienstplicht om soldaten voor het front te werven, maar ook financiële prikkels. In de regio Samara bereikte de aanmeldbonus voor wie bereid was te vechten in januari een recordhoogte van veertigduizend.

Het is duidelijk dat zulke hoge betalingen voor militaire dienst in Oekraïne wijzen op een groeiende terughoudendheid onder potentiële soldaten. In Samara deed de verhoging van de bonus zelfs denken aan de verkooptrucs van sommige sportscholen: de aantrekkelijkste voorwaarden golden alleen voor wie zich vóór 1 februari inschreef.

Vermoedelijk heeft Poetin aangeboden regionale gouverneurs te belonen die hoge aantallen rekruten weten te werven. Maar in verschillende regio’s werden de aanmeldingsbonussen eerst verhoogd, om ze kort daarna weer te verlagen, wat erop wijst dat de kosten onhoudbaar beginnen te worden. Bovendien zijn in heel Rusland de vaste federale tekenbonussen voor gevangenen in januari afgeschaft.

De noodzaak om de vergoedingen te verhogen weerspiegelt het groeiende besef onder de Russische bevolking dat de kans om in Oekraïne te sneuvelen aanzienlijk is. In provincies als Koergan, waar de Oeral en Siberië samenkomen, worden begraafplaatsen uitgebreid. In het hele land is de ‘vertrekvergoeding’ voor families van omgekomen soldaten bijna verdubbeld: van omgerekend zo’n 95 duizend naar 176 duizend dollar.

Opnieuw laten de recente bezuinigingen op de tekenbonussen zien dat het systeem onder financiële druk staat. Rusland verkoopt namelijk zijn belangrijkste inkomstenbron – olie – momenteel voor zo’n vijtig dollar per vat, wat ongeveer 25 procent lager is dan de prijs waarmee in de oorspronkelijke begroting voor 2025 werd gerekend.

Toch zal Poetin waarschijnlijk proberen een nieuwe mobilisatie van dienstplichtigen te vermijden. Toen hij dat in september 2022 probeerde, kreeg zijn ‘speciale militaire operatie’ een flinke knauw in de publieke steun. Hij herinnert zich ongetwijfeld ook nog het Sovjet-avontuur in Afghanistan. De reden waarom die vijftienduizend gesneuvelde soldaten toen zo’n politieke impact hadden, was dat de meesten van hen er nooit voor hadden gekozen om te gaan vechten. Bovendien kwamen ze niet alleen uit afgelegen regio’s van de Sovjet-Unie, maar ook uit steden als Moskou en Sint-Petersburg. Daar troffen de verliezen de culturele elite, wat de legitimiteit van het systeem ondermijnde.

Om herhaling van deze fouten te voorkomen, grijpt Poetin nu naar subtielere vormen van dwang. Zo zou er vorige maand in Jakoetië, in het uiterste oosten van Rusland, een zogeheten ‘Verander je leven’-dag zijn georganiseerd om dakloze mannen te rekruteren voor het front. Ook de rechtbanken spelen een rol. ‘Ik heb honderden interviews gevolgd met krijgsgevangenen, overlijdensberichten gelezen en verhalen gehoord van soldaten uit mijn kennissenkring en familie,’ vertelde de verbannen dissidente Maria Vyushkova mij. ‘De afgelopen weken ben ik drie soortgelijke gevallen tegengekomen: mannen die voor kleine vergrijpen voor de rechter verschenen en onder dreiging van zware straffen werden gedwongen zich aan te sluiten bij het leger.’

Een van hen, een 45-jarige man uit Oelan-Oede, ten zuiden van het Baikalmeer, moest vorig jaar voor de rechter verschijnen wegens het veroorzaken van een verkeersongeval. De rechtbank bood hem aan zijn straf om te zetten in een contract als vrachtwagenchauffeur in de door Rusland bezette Donbas-regio in Oekraïne. Uiteindelijk werd hij daar door de Oekraïners krijgsgevangen genomen.

Rusland gebruikt al lange tijd dit soort trucs om migranten uit landen als Kazachstan en Nepal naar het front te lokken. Maar tegenwoordig zijn het de Russen zelf die het doelwit zijn. Overal duiken vacatures op voor ‘chauffeurs,’ ‘bewakers’ en ‘bouwvakkers’ in actieve gevechtszones – een doorzichtige poging om de wrede realiteit van de oorlog te verhullen.

Ondertussen stijgt de gemiddelde leeftijd van nieuwe rekruten, met mannen van boven de zestig die zich bij de frontlinies voegen. Waar gewonden aan het begin van de oorlog nog de tijd kregen om te herstellen, is dat nu niet meer het geval. Er verschijnen zelfs door de staat goedgekeurde mediaberichten over gewonde soldaten die op brute wijze worden mishandeld als ze weigeren terug te keren naar het front. In mei meldden Russische soldaten op Telegram dat hun commandant mannen op krukken naar de strijd had gestuurd. Nu er al 23 duizend pantservoertuigen verloren zijn gegaan, worden er zelfs muilezels ingezet om materieel te vervoeren.

Ondanks de barsten die beginnen te ontstaan, lijkt Poetin geen stap dichter bij het accepteren van een wapenstilstand te komen. Integendeel, zijn agressie wordt steeds willekeuriger en gewelddadiger. Waarschijnlijk begrijpt hij het gewoon niet. Slecht nieuws bereikt hem niet altijd, omdat zijn ondergeschikten zichzelf beschermen door het voor hem verborgen te houden.

Ironisch genoeg onderstrepen de militaire tegenslagen van Rusland juist hoezeer het Kremlin zich volledig met de oorlog heeft vereenzelvigd. Van de 21 jaar dat Poetin president is, is Rusland al 19 jaar in oorlog. Vastbesloten om de Europese orde die na de val van de Sovjet-Unie is ontstaan te herschrijven, heeft Poetin een regime opgebouwd dat bereid is keuzes te maken die voor democratische samenlevingen onvoorstelbaar zouden zijn. Zijn uitputtingsoorlog zal daarom onvermijdelijk voortduren. Nu de Amerikaanse steun voor Oekraïne afneemt, rust er een grotere verantwoordelijkheid op Europa om de druk op Poetins autoritaire systeem op te voeren en de scheuren in zijn machtsstructuur verder te verdiepen.

Lees ook: