Het voortbestaan van Oekraïne is geen louter nationale kwestie, maar de lakmoesproef voor de Europese Unie. Als Oekraïne standhoudt tegen de Russische agressie, laat Europa zien dat het zijn waarden en veiligheid kan verdedigen. Wordt het land opgeofferd, dan dreigt Europese marginalisering in de wereld. Kortom, de oorlog in Oekraïne is een Europese oorlog.
Toch reageert Europa vaak reactief, in plaats van met strategische vastberadenheid. Dat werd opnieuw duidelijk tijdens de recente top in Alaska, waar president Donald Trump en president Vladimir Poetin elkaar achter gesloten deuren spraken. Poetin wist daar het beeld van een geïsoleerde paria van zich af te schudden, terwijl Trump zich als ‘dealmaker’ wilde profileren, tevergeefs trouwens. En Europa? Dat stond machteloos langs de zijlijn.
Enkele dagen na Alaska reisde een stoet Europese leiders naar Washington, waar zij samen met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky eenheid wilden uitstralen tegenover Trump. Hun aanwezigheid moest rugdekking bieden en voorkomen dat Zelensky opnieuw geïsoleerd raakte, zoals tijdens de desastreuze ontmoeting met Trump in februari. Maar Europa speelde een bijrol: aanwezig in beeld, maar geen regie.
Het patroon is intussen duidelijk. Europa beweegt zich in de schaduw van het sterke-mannenverbond tussen Trump en Poetin. Het gevaar is dat het lot van Oekraïne, en daarmee dat van de EU, verstrikt raakt in een geopolitiek toneelstuk waarin Brussel geen sturende kracht vormt.
De Alaska-top markeerde een kantelpunt in de oorlog. Vooraf hield Trump zich nog aan een harde lijn: geen gesprekken over vrede zolang Rusland geen staakt-het-vuren instelde. Hij dreigde zelfs met zware consequenties als Poetin bleef weigeren. Maar na drie uur achter gesloten deuren klonk zijn toon anders. Een onmiddellijk staakt-het-vuren was opeens geen voorwaarde meer. Trump sprak over een ‘bevriezing’ van het conflict en leek open te staan voor het idee dat Rusland grote delen van de Donbas onder controle zou houden. Dit was precies de uitkomst waar het Kremlin op uit was.
Voor Poetin betekende de top een diplomatieke normalisering tegen minimale kosten. In eigen land kon hij zich presenteren als gesprekspartner van de Amerikaanse president, niet langer een geïsoleerde leider. Het was een welkome echo van de pariteit die we nog kennen uit de Koude Oorlog, waarmee Poetin graag zijn achterban voedt. Voor Europa daarentegen was de uitkomst een dubbel verlies: geen enkele invloed op de inhoud van de gesprekken én een Amerikaanse bondgenoot die de speerpunten van Kyiv leek los te laten.
Dat beeld van machteloosheid bepaalde ook de dagen erna, toen Zelensky naar Washington reisde. Hij kwam deze keer niet alleen, maar samen met Europese leiders – onder wie de Duitse bondskanselier Friedrich Merz, de Franse president Emmanuel Macron, de Italiaanse premier Giorgia Meloni, en Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. De boodschap was duidelijk: Zelensky staat er niet alleen voor, Europa staat aan de zijde van Oekraïne. Maar voor Trump telde vooral de show. Het diplomatieke handwerk kwam pas erna, en juist dat maakt het voor Europeanen zo lastig om invloed op het proces uit te oefenen.
Zelensky paste zich ditmaal zichtbaar aan de methode van Trump aan: minder confrontatie, meer vleierij en praal. Het werkte, althans voor de camera’s. Maar juist dat onderstreept het bredere probleem: wie in Washington iets wil bereiken, moet meespelen in een Trump-show waar ijdelheid en uiterlijk vertoon zwaarder lijkt te wegen dan diplomatie en argumenten. Voor Europese leiders, gewend aan langzaam en zorgvuldig diplomatiek handwerk, legt dat een structurele kwetsbaarheid bloot.
Hun optreden in Washington maakte dit wederom duidelijk. Hoewel het bezoek zeker een sterk vertoon van Europese eenheid was, voelden velen dat de leiders eerder een koor vormden dan de regie voerden. Hun rol was die van figuranten die de stemming ondersteunen, niet van actoren die het verhaal bepalen.
Machiavelli schreef in zijn beroemde werk De heerser dat een leider zowel vos als leeuw moet zijn: sluw genoeg om valstrikken te ontwijken, sterk genoeg om vijanden af te schrikken. Trump en Poetin beheersen dat spel. Europa daarentegen is vaak noch vos, noch leeuw. Het probeert met vleiende opmerkingen en grote gebaren invloed te winnen. Die maakten Trump kortstondig ontvankelijker voor het Europese standpunt, maar niemand kon verhinderen dat Poetin kort na afloop opnieuw de toon zette, ditmaal met nieuwe aanvallen op Oekraïense steden.
De kern van de gesprekken draaide om de vraag: welke veiligheidsgaranties kan Oekraïne überhaupt verwachten? Zelensky liet er geen twijfel over bestaan. Zijn land had een sterk leger, wapenleveringen, en bovenal een Navo-achtig schild nodig, zei hij tegen Amerikaanse journalisten. Maar dit zijn nou precies dingen die Poetin onverbiddelijk uitsluit.
Onverwacht leek het erop of Trump toch de deur op een kier te zette: voor het eerst sloot hij Amerikaanse troepen niet categorisch uit, ook al nuanceerde hij dit beeld later weer in de Amerikaanse media. Europese leiders reageerden verdeeld. De Duitse kanselier Merz benadrukte dat zonder een staakt-het-vuren elke volgende stap ongeloofwaardig zou zijn. De reacties van andere leiders bleven vaag.
De Russische reactie daarentegen was helder: elk scenario waarin Navo-troepen in Oekraïne worden gestationeerd is onaanvaardbaar. Daarmee bleef de kern van het conflict onopgelost. Er werd gesproken over veiligheidsgaranties, maar de inhoud bleef leeg. Voor Kyiv, dat dagelijks nieuwe aanvallen te verduren krijgt, zijn zulke vage toezeggingen nauwelijks meer dan een doekje voor het bloeden.
Voor Europa is de oorlog een test, voor Oekraïne een kwestie van overleven
Toch was Washington niet louter leeg vertoon. Waar Europa in Alaska buitenspel stond, kreeg zij ditmaal tenminste een stoel aan tafel. Trump sprak voor het eerst de bereidheid uit dat de VS een rol zouden spelen bij toekomstige veiligheidsgaranties voor Oekraïne, al bleef de precieze invulling daarvan onduidelijk. Voor Emmanuel Macron, Friedrich Merz en Giorgia Meloni gold dit toch als diplomatiek succes: Europa presenteerde zich niet langer slechts als smeekbede, maar als aanbieder van zekerheid. Daarmee claimden de Europeanen in elk geval weer een rol. Maar ook zij weten: dit is hooguit een stap voorwaarts, geen doorbraak.
Terwijl voor Europeanen een ‘rechtvaardige vrede’ vooral een diplomatiek streven is, blijft het voor Oekraïners een existentiële kwestie. Die kloof is cruciaal. Terwijl Europese leiders Trump proberen te beïnvloeden, leven Oekraïners dagelijks met raketaanvallen, beschietingen en begrafenissen. Voor Europa is de oorlog een test, voor Oekraïne een kwestie van overleven.
Trump behandelt internationale betrekkingen als een spektakel. Zijn ontmoeting met Poetin in Alaska werd gepresenteerd als een ‘superpower-summit’, een toneelstuk dat zijn imago van sterke man moest versterken. Voor Poetin was het goud waard: de suggestie dat Rusland niet langer geïsoleerd stond. Voor Trump telde vooral de show, omdat die hem hielp de aandacht af te leiden van lastige binnenlandse thema’s: een kwakkelende economie en de aanhoudende nasleep van de Epstein-affaire.
Dat is het gevaar van deze theatrale diplomatie: alle partijen leren hoe Trump bespeeld kan worden, maar niemand komt dichter bij vrede. Poetin wil in werkelijkheid geen deal, hooguit tijd kopen en verdeeldheid in het Westen zaaien. Zelensky gebruikt vleierij om weer op adem te komen. En Europa hoopt met herhaling en gebaren Trump in de juiste richting te duwen. Maar inhoudelijk blijft het een spel van illusies. Poetin speelt de vos, Trump de leeuw. Europa blijft toeschouwer, zonder de sluwheid of de kracht om het toneel naar zich toe te trekken.
De hamvraag is of Europa zich kan ontworstelen aan zijn afhankelijkheid. Rituele dansjes in Washington leveren op de korte termijn wellicht kleine successen op, maar bieden geen structurele veiligheid. De afhankelijkheid van Amerikaanse grillen maakt de EU bovendien kwetsbaar.
Tegelijk dwingt de oorlog tot herbezinning. Duitsland herbewapent zich, de Baltische staten bereiden zich zichtbaar voor op een mogelijke Russische aanval, en Navo-landen verhogen hun defensiebudgetten. Er groeit besef dat de oude afspraak, Amerika als beschermer, Europa als wederopbouwer, niet langer houdbaar is.
Toch blijft de stap naar echte strategische autonomie op het Europese continent onzeker. Daarmee bedoelen EU-kenners het vermogen om militair, economisch en technologisch zelfstandig te handelen, ook wanneer Washington afwezig of onvoorspelbaar is. Dat vergt coördinatie, investeringen en vooral politieke wil. Het betekent geen breuk met de VS, maar wel dat Europa zijn belangen zelf kan verdedigen, juist wanneer Washington onbetrouwbaar blijkt.
De oorlog in Oekraïne legt een harde waarheid bloot: Europa kan zich niet langer verschuilen achter Amerikaanse bescherming of verdragen die elders werden gesloten. De vraag is niet of Europa machtspolitiek wil bedrijven, maar of het bereid is zijn waarden met macht te onderbouwen. Zolang die stap uitblijft, blijft de EU gevangen in een ritueel van goede bedoelingen zonder strategische uitkomst.
Het lot van Oekraïne en dat van de EU zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als Kyiv bezwijkt, wordt Europa’s belofte van veiligheid, democratie en rechtsorde uitgehold. Maar zolang Europese leiders hun energie blijven steken in het ontcijferen van Trumps grillen, dreigt die existentiële les onbenut te blijven. De gezamenlijke reis naar Washington bood eenheid, maar dat is nog geen strategie.
De uitdaging is helder: Europa moet zichzelf ontwikkelen tot een autonome speler, die niet langer afhankelijk is van Amerikaanse grillen of Russische dreigementen. De manier waarop de EU nu handelt, zal de toekomst van ons continent bepalen. Wordt Europa een volwaardige geopolitieke speler, of blijft het een figurant in het toneelstuk van anderen. Jean Monnet, een van de grondleggers van de Europese integratie, zei ooit: ‘Europa wordt gesmeed in crises, en zal het resultaat zijn van de oplossingen die het daarvoor kiest.’ Oekraïne is zo’n crisis.
Lees ook:
