Wie in één oogopslag het verschil wil zien tussen de wereld van nu en die van een paar jaar geleden, kan een split-screen maken van de belangrijkste leider van de wereld die de Verenigde Naties toespreekt. In 2018 sprak de Amerikaanse president Donald Trump tot de verzamelde wereldleiders. Toen hij opschepte over de prestaties van zijn regering klonk eerst geïsoleerd en toen steeds duidelijker gegniffel. Trump werd uitgelachen door de wereld.

Maar zeven jaar later lacht niemand meer. Opnieuw vertelde Donald Trump, vorige week, wat een puinhoop de wereld is, en hoe goed hij het doet. Het diplomatieke wraakje van de VN-ambassadeurs werd nu beperkt tot een ultrakort applaus voor en na de toespraak. Je zou dat kunnen beluisteren als een erkenning van hoe efficiënt Trump tijdens zijn tweede ambtstermijn niet alleen de Amerikaanse, maar ook de wereldpolitiek verstoort.

In New York zette Trump zichzelf neer als leider van een mondiale coalitie tegen migratie en groene energie, en voor vrede. Wie wil meedoen kan de leiding van de VS volgen; ondanks het ‘enorme potentieel van de VN’ is de weg van de VN jammer genoeg een dood spoor. Trump beklaagde vooral het onvermogen van de VN bij het beëindigen van oorlogen. Hij heeft een miljard ingehouden aan Amerikaanse VN-contributie en dreigt alleen à la carte bij te dragen aan wat de VS willen.

Zoals gewoonlijk was er van alles schokkend en onwaar aan Trumps toespraak. Maar het was niet allemaal onzin: de VN spelen inderdaad een bedroevend kleine rol in de wereld van nu, ze zijn op veel terreinen tergend inefficiënt en pijnlijk afwezig als factor van belang bij de grote oorlogen van het moment.

Dat is niet een brekend nieuw inzicht: niet alleen een legioen aan critici zegt dat, maar ook de VN zelf. In augustus publiceerde VN-baas António Guterres een onderzoek naar het functioneren van de VN. Dat is ontnuchterende kost: de VN dampen omhoog als een organisatie waarvan de belangrijke vredes- en hulpmissies bedolven raken onder eindeloos papiergeschuif en geleuter. Vorig jaar belegden de VN 27.000 vergaderingen voor 360 miljoen dollar; de meeste agendapunten in de Algemene Vergadering worden elk jaar op de autopilot afgedraaid. Kortom: de VN functioneren slecht, en Guterres beval daarom een grote reorganisatie.

Voor Trump is er een andere reden waarom de VN nog maar weinig voor de wereld betekenen. Voor hem zijn de VN een autonome speler in de wereldpolitiek die een ‘globalistische migratie-agenda’ heeft en ‘de grootste oplichterij uit de wereldgeschiedenis’ pleegt (namelijk een groene transitie nastreven). Daar komen dappere landen nu tegen in opstand.

De VN zijn niet een actor met een eigen agenda, maar een club landen, afhankelijk van collectieve samenwerking

Wie inzoomt op het dagelijkse werk van de VN, ziet hoe het echt werkt. Vorige maand mislukte de laatste onderhandelingsronde van een wereldwijd akkoord over de productie van plastic, om mondiale vervuiling te bestrijden. In 2022 besloten landen in een commissie unaniem dat zo’n akkoord er moest komen. Sindsdien probeert een grote meerderheid van de wereld aan de obstructie van een kleine minderheid te ontkomen: een handvol oliestaten onder leiding van Rusland en Saoedi-Arabië, en sinds dit jaar de VS.

In augustus kwamen deze landen in Zwitserland bij elkaar. Met daar omheen honderden lobbyisten uit het bedrijfsleven. De US Chemical Industry Council stuurde zeven man, de Dow Group ook, en verschillende landen namen ze op als deel van hun delegatie. Lang verhaal kort: het akkoord werd definitief kapotgemaakt. ‘Wat ineengestort is’, zei de afgevaardigde van Micronesië bitter, ‘is niet zozeer de onderhandeling, maar de logica om erover te praten met toegewijde saboteurs’.

Dit zijn de Verenigde Naties en internationale samenwerking anno 2025 in een notendop. De VN zijn niet een actor met een eigen agenda, maar een club landen die afhankelijk is van collectieve samenwerking. Dat de VN op veel terreinen niet werken, komt in essentie doordat toegewijde saboteurs niet willen dat ze werken. Neem vrede: als de belangrijkste landen van de wereld de VN niet inschakelen voor een vredesakkoord, kunnen de VN dat niet eigenhandig bewerkstelligen.

In zo’n wereld gaat voor de VN de logica werken van ‘the tragedy of the commons’: het principe dat het voor iedereen rationeel is om een gezamenlijke pot te gebruiken voor eigen gewin, ten koste van het collectief. Nog altijd bieden de VN het grote podium, de geloofwaardigheid die leiders willen, de nabijheid van andere leiders. Maar van het collectieve goed blijft zo weinig over.

Lees ook: