En plotseling was de inhoud uit de verkiezingscampagne verdwenen. Discussies gingen de laatste week voor de verkiezingen nauwelijks meer over de hypotheekrenteaftrek, de vijf procent voor defensie of de doorrekeningen van het cpb. Aan de tafels van de vele talkshows ontstond een horse race. Wie doet het goed in de peilingen? Wie heeft in een debat de beste oneliner, wie blundert er en hoe gaat een lijsttrekker om met het dreigende verlies? Oud-ministers en andere duiders praatten er vele uren over vol.

De televisie is nog steeds cruciaal in de verkiezingscampagne, zeker nu sinds 10 oktober politiek adverteren op sociale media niet meer is toegestaan, constateren de Groene-redacteuren Eva Hofman, Jasmijn Huisman en Joris Veerbeek naar aanleiding van hun uitvoerige onderzoek naar de dynamiek tussen politiek en tv (zie pagina 28 van dit nummer).

Met De Politieke Schermtijdteller brachten ze in kaart hoeveel tijd Nederlandse partijen en de kandidaat-Kamerleden op televisie doorbrachten, waar ze werden uitgenodigd, en welke lijsttrekkers en partijen het vaakst werden besproken. Dit gedigitaliseerde monnikenwerk leverde maar liefst 131 uur televisie op – ruim vijf dagen onafgebroken zendtijd. Rob Jetten was daarin het meest te zien, meer dan zestien uur.

En juist op het moment dat de inhoud naar de achtergrond verdween, werd de D66-lijsttrekker het gesprek van de dag in de tv-studio’s. De man die zijn campagne bouwde op vibes en ‘positieve krachten’ werd bovendien uiterst vriendelijk bejegend. Hij was optimistisch, positief en slim, zo oordeelden de duiders.

Dat deze politieke sportverslaggeving niet zonder risico’s is, merkte cda-lijsttrekker Henri Bontenbal. Zeventien seconden en drie zinnen waren voldoende om hem in de peilingen te laten kelderen, toen hij in Nieuwsuur weinig empathisch reageerde op het verhaal van een homoseksuele jongen die op een reformatorische school geen leven had.

Politiek wordt beschouwd als saaie kost die opgeleukt moet worden

De laatste twee verkiezingen hebben tijdens de laatste week van de campagne een onverwachte wending genomen. In 2023 was de overwinning van Geert Wilders veel groter dan verwacht en nu gebeurde met Jetten precies hetzelfde. Politici spreken in dit kader van het zogenaamde ‘bandwagon-effect’ – kiezers stemmen graag op een winnaar.

Als talkshows dan op zoek gaan naar winnaars en verliezers of gamechangers in een verkiezingsdebat, ontstaat er een zichzelf versterkend effect, zeker als een groot deel van het electoraat in de laatste campagneweek nog niet zijn definitieve keuze heeft gemaakt. De politicus die op dat moment het meest en het positiefst besproken wordt, heeft een grote kans om te winnen – verkiezingen als een veredeld songfestival.

Redacties hebben de neiging om deze invloed te negeren. ‘Wij doen alleen verslag van wat er in de politieke arena gebeurt’, is de verdediging. Maar dat is te gemakkelijk. Televisie vervult als ‘clipjesgenerator’ een steeds belangrijkere rol in de campagne. Positieve en negatieve fragmenten worden veelvuldig getoond en becommentarieerd. Ze kunnen een campagne maken of breken.

De talkshows verwaarlozen op deze manier ook hun democratische plicht om kiezers te informeren over politieke verschillen. Juist als kiezers massaal de neiging hebben op ondemocratische partijen te stemmen, is betrouwbaarheid essentieel. Polariserende clips zijn dan olie op het vuur.

Het is een redactionele keuze om het in de talkshows nauwelijks over de inhoud te hebben. Politiek wordt beschouwd als saaie kost die met vuurwerk opgeleukt moet worden. En dan vooral rechts vuurwerk, zo blijkt ook uit De Politieke Schermtijdteller. Want zowel bij de commerciële zenders als de publieke omroep hellen de gasten aan de talkshowtafels naar rechts. vvd’ers schoven daar het meest aan, blijkt uit de telling. De partij die de meeste schermtijd kreeg, maakte dan ook niet toevallig in de laatste week een spectaculaire comeback.