Voordat de opera begint, geeft de sopraan een korte inleiding. ‘Op dit moment vindt er een revolutionaire rechtszaak plaats in Nederland’, zegt ze. Wat de ‘zaak-Shell’ zo revolutionair maakt, is dat aanklager Milieudefensie geen schadevergoeding of boetedoening eist, maar dat de oliemaatschappij haar leven betert. Naast een juridische is dit een morele kwestie. Dat maakt ‘The Shell Trial’ tot een geschikt onderwerp voor een opera, waarin de sopraan de stem van ‘de wet’ vertolkt. ‘Ik wacht het beroep af’, zingt ze. ‘Ik zal mijn rol spelen, wat niet betekent dat ik de wereld red, maar dat ik haar reflecteer.’

Het zal niet vaak gebeuren, dat een juridisch geschil zijn weg vindt naar het operagebouw. Eerder was De zaak Shell ook al in het theater te zien. Toneelmakers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit probeerden de kluwen van de verantwoordelijkheidsvraag te ontwarren. Wie kunnen we aansprakelijk houden voor de ontwrichting van het klimaat? Is de fossiele industrie werkelijk de boeman? Kan de consument zo makkelijk de schuld van zich afschuiven? We zijn toch allemaal gehecht aan het comfort van de fossiele economie? En wat is de rol van de politiek? Daar worden uiteindelijk toch de regels gemaakt? Alsof het vraagstuk nog niet ingewikkeld genoeg was, voegt de opera nog meer stemmen toe – de historicus, de olie-arbeider, de klimaatvluchteling – wat uitmondt in een kakofonie die invoelbaar maakt in wat voor ecologische clusterfuck we als mensheid terechtgekomen zijn.

Deze week gaat het hoger beroep van de klimaatzaak tegen Shell van start. Het vonnis in eerste aanleg was wereldnieuws: Shell heeft inderdaad een verplichting om de uitstoot van broeikasgassen sneller terug te dringen, oordeelde de rechter. Die verantwoordelijkheid beperkt zich niet tot het eigen productieproces. Het argument dat de oliemaatschappij slechts levert wat de samenleving vraagt, dus dat verandering begint bij de consument, veegde de rechter van tafel. Shell heeft een ‘zwaarwegende inspanningsverplichting’ om ook de CO2-uitstoot bij de eindgebruikers van hun producten terug te dringen. Niet onbelangrijk, want deze zogenaamde ‘Scope 3-emissies’ vormen meer dan 95 procent van de totale CO2-uitstoot van Shell.

Sinds de uitspraak in 2021 is Shell niet bepaald een groenere koers gaan varen. Het hoofdkantoor verhuisde naar Londen, Ben van Beurden zwaaide af als CEO en zijn opvolger Wael Sawan voelt klaarblijkelijk minder de behoefte om de groene schijn op te houden. De investeringen in hernieuwbare energie werden teruggeschroefd en de klimaatdoelstellingen afgezwakt. Ondertussen blijft Shell nieuwe olie- en gasbronnen aanboren, ook al waarschuwde het International Energy Agency dat er geen nieuwe fossiele projecten meer bij mogen komen als we de opwarming van de aarde tot 1,5 graad Celsius willen beperken. In plaats van een tandje erbij, zoals de rechter verordende, lijkt Shell de rem te zetten op de klimaatambities. ‘Pas als we ook het hoger beroep hebben gewonnen, zal Shell zich gedwongen zien om echt te veranderen’, zegt Nine de Pater van Milieudefensie.

Over de reden achter de koerswijziging doet Sawan – die het imago heeft van een ‘ruthless’ CEO – niet geheimzinnig: rendement. Als Shell de concurrentie met andere oliemaatschappijen wil overleven, kan het niet het duurzaamste jongetje van de klas zijn. Vooral in Amerika kiest Big Oil ervoor de strijd aan te gaan met de klimaatbeweging. Zo begon ExxonMobil een rechtszaak tegen Follow This, een club van activistische beleggers die oliemaatschappijen tot strenger klimaatbeleid willen dwingen. ‘Het is een beetje the empire strikes back’, zegt Mark van Baal, oprichter van Follow This. ‘De fossiele industrie kreeg ineens door dat ook aandeelhouders en rechters verandering kunnen vragen. Ze brengen nu alles in stelling om dat te voorkomen.’

De verleiding is groot om, zeker nu de greenlash aan kracht lijkt te winnen, heil te zoeken bij de rechtbank. Als democratisch verkozen volksvertegenwoordigers hun kop in het zand willen steken, kunnen we gelukkig nog terugvallen op Vrouwe Justitia. Maar de kracht van de Shell-zaak is nu net dat die verder reikt dan de rechtbank. Met deze klimaatzaken wil Milieudefensie ook een overwinning boeken in the court of public opinion, want uiteindelijk blijft dat de plek waar maatschappelijke verandering in gang wordt gezet. Of zoals ‘de wet’ zong tijdens de opera: ‘Wees verzekerd, de wet kan je niet redden. De wet is geen zwaard maar een spiegel.’ Al zou een baanbrekende uitspraak in het hoger beroep natuurlijk meehelpen om de boel in beweging te krijgen.

Lees verder