Onder in beeld telde de klok af naar 21.00 en toen het eenmaal zo ver was onderbrak nos-presentator Rob Trip de analisten in zijn studio en zei dat de pvv de grootste was geworden, ‘maar de vraag is met hoeveel?’ Over naar jou, Malou, voor de exitpolls!

Trip zei het zoals hij zou zeggen dat er een lagedrukgebied ons land naderde en de weervrouw zou vertellen of we morgen de paraplu konden thuislaten. Alsof er niet een democratische implosie had plaatsgevonden.

De rest van de avond bleven de nos-analisten deze toon aanslaan. Business as usual. Tja, die Timmermans, had hij niet wat eerder emotioneel moeten worden? Had Yesilgöz Wilders de sleutel tot de verkiezingswinst gegeven? En joh, wat had Wilders knap het momentum naar zich toe getrokken!

Geen van de commentatoren leek zich er heel bewust van dat Wilders in zijn programma had staan dat de gehele npo afgeschaft dient te worden en als het aan hem ligt Trip en co straks werkloos op de bank zitten.

Op een later tijdstip zullen er vast doorwrochte analyses verschijnen over de vraag of en hoe de media Wilders salonfähig hebben gemaakt (ja), hoe makkelijk zijn ‘Wilders is Milders’-narratief werd overgenomen en hoezeer werd nagelaten te controleren of hij niet nog steeds punten in zijn partijprogramma had staan die de vrijheid van geloof beknotten (zeker), de vrijheid van meningsuiting beperken (ook), hele groepen in de samenleving buitensluit (absoluut) en van Nederland een paria in Europa zouden maken (reken maar).

De versmelting van GroenLinks en PvdA is niet genoeg

Op dat latere tijdstip wordt vast duidelijk of het sbs6-debat, een week voor de verkiezingen, nu echt de ‘gamechanger’ was. Het was in ieder geval een zeldzaam potje iemand-is-’m-niemand-is-’m. Presentator Wilfred Genee liet met plezier de gesprekken ontsporen en corrigeerde valse beweringen niet. De lijsttrekkers brulden door elkaar heen en in zo’n straatgevecht helpt het als je het achter de ellebogen hebt. Met andere woorden: Wilders floreerde. Hij wendde zich het nadrukkelijkst tot elke spreker uit de zaal en zei dat, wat hun probleem ook was, het een schande was, dat hij het binnen een week zou oplossen en dat het allemaal de schuld van links migratiebeleid was.

Er was nog iets dat opviel aan het sbs6-debat, namelijk hoeveel vragen van de bezorgde burgers uit de zaal een verwijtende toon hadden naar Frans Timmermans. De enige politicus die niet uit Den Haag kwam, wiens partij al twintig jaar geen premier meer had geleverd, wiens verkiezingsprogramma volgens de doorrekeningen van het Centraal Planbureau het meest kon betekenen om de problemen van de mensen in de zaal te verhelpen – en alsnog gingen de handen op elkaar wanneer hij werd aangevallen.

De meest nadrukkelijke les van deze verkiezingen lijkt zodoende dat de indoctrinatie van vijftien jaar populisme bij een fors deel van het electoraat een sluitend wereldbeeld is geworden. Links is voor hen witte wijn, elite, Europese subsidies, massamigratie. We weten nu dat een rechtse regering affaire op affaire kan stapelen, burgerrechten kan schenden, de zorg en onderwijs kan uitkleden, mensen tot onder de grens van de bestaanszekerheid kan laten vallen, en alsnog wil een groeiend deel van het electoraat niets liever dan dat links een bloedneus oploopt.

Linkshaat: het moet in de dsm opgenomen worden, als vorm van cognitieve dissonantie. Wat je problemen ook zijn, je kunt je afreageren op links. Je zag het ook bij de vvd op de verkiezingsavond. Tien zetels verlies, Torentje kwijt, keiharde afgang, en toch begon de fractie te juichen toen bekend werd dat Bij1 geen zetel kreeg.

Op de verkiezingsavond zei een emotionele Timmermans dat het nu zijn taak was de democratie te verdedigen. Dat moet zeker, maar als politiek links een toekomst wil hebben als iets meer dan marginaal, dan is de versmelting van GroenLinks en PvdA niet genoeg. Links zal zijn verhaal opnieuw moeten verwoorden, verpakken en de komende jaren onafgebroken stad en (vooral) land af om die boodschap te verspreiden. Links zal het verhaal over zichzelf moeten teruggrijpen.