‘Mijn vrienden, we voerden een fantastische campagne, we waren vastbesloten, we waren verenigd en overtuigend, en nu hebben we de Europese verkiezingen gewonnen’, sprak de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen met de ongemakkelijke energie van een Duitse dame die uitgelaten probeert te doen. Het was middernacht, zondag, bij de afsluiting van een van de meest nerveuze Europese verkiezingen ooit.

Al maanden werd in tal van landen vooruit gekeken naar de verwachte doorbraak van radicaal-rechts op Europees niveau. En naar wat dat zou betekenen voor een continent dat bij een grote oorlog betrokken is, dat autoritaire staten en leiders om zich heen ziet opkomen, en dat termen als ‘polycrisis’ gebruikt voor de vele urgente problemen die zich opdringen aan regeringen en kiezers. Winst en champagne voor de zittende macht is in dat licht een verrassende uitkomst.

Toch is het een legitieme manier om naar de uitkomst van de Europese verkiezingen te kijken. Von der Leyens partij, de christen-democratische epp, groeide lichtjes, terwijl de traditionele coalitiepartner, de sociaal-democratische S&D, zich min of meer consolideerde. Hoewel de andere middenpartij, het liberale Renew Europe, dik verloor, is een middencoalitie gewoon weer mogelijk. Alle kushandjes van de opportunistische Von der Leyen richting de Italiaanse rechtspopulist Giorgia Meloni van de afgelopen maanden waren waarschijnlijk onnodig. Je zou het als een bevestiging kunnen zien van het ironische commentaar van nieuwssite Politico: ‘Europese verkiezingen zijn bedoeld om waardige maar saaie exercities te zijn in centristisch coalitiebouwen.’

Maar er zijn andere manieren om naar deze verkiezingen te kijken. Allereerst als teraardebestelling van het continent als ambitieuze Green Deal-klimaatleider. Het tekende zich al af in nationale verkiezingen, in het lozen van klimaatmaatregelen door de Europese Commissie, en is nu op politiek niveau bezegeld: de Groenen zijn electoraal in elkaar gezakt en zullen het Europese beleid voorlopig niet inkleuren.

Weer werd duidelijk dat de Europese verkiezingen eigenlijk niet bestaan

De winst van radicaal-rechtse partijen, een andere manier om tegen deze verkiezingen aan te kijken, tekende zich ook al op nationaal niveau af. In tal van landen boekten zij de afgelopen jaren flinke winst: in een half dozijn landen zitten ze in een coalitieregering en hier en daar leveren ze de premier, zoals Meloni in Italië en Fico in Slowakije. De angst voor wat dat bij de Europese verkiezingen zou opleveren dicteerde het afgelopen jaar al vaak Europees beleid: in juli reisde Von der Leyen met Meloni en Mark Rutte (als zelfbenoemd ‘Team Europa’) naar Tunesië voor een migratiedeal. En in december sloten de EU-landen een migratieakkoord dat volgens Roberta Metsola, de voorzitter van het Europees Parlement, nodig was voor ‘een beslissende overwinning van het constructieve pro-Europese midden’ bij de Europese verkiezingen van deze week, en het buiten de deur houden van radicaal-rechts.

Zo groeide radicaal-rechts eigenlijk al naar de macht toe en dat is met deze verkiezingen bekrachtigd. Je zou daarom kunnen zeggen dat radicaal-rechts niet meer een fantoom is dat Europa de stuipen op het lijf jaagt, of een golf die steeds maar aanzwelt. Radicaal-rechts is gearriveerd: het is volwassen geworden als politieke beweging in Europa en staat nu voor de keuze, zoals Catherine de Vries in De Groene analyseert, om zijn macht constructief of destructief te laten gelden.

Maar er is nóg een manier om naar de verkiezingen te kijken, en dat is dat ook ditmaal weer werd onderstreept dat Europese verkiezingen eigenlijk niet bestaan. In alle landen gelden ze meer als een referendum over de zittende nationale regering dan als een Europese stemming. In Nederland keek GroenLinks-PvdA vooral of de wind alweer draait voor Wilders, in Duitsland ging het gesprek over de bestendigheid van de regering van Olaf Scholz (nu een coalitie tussen de derde, vierde en vijfde partij van het land). En de grote schok was natuurlijk Frankrijk, waar Macrons regeringspartij niet eens half zo groot werd als Marine Le Pens Rassemblement National.

Minder dan twee uur had Macron nodig, na het verschijnen van de eerste exitpoll, om te besluiten tot een enorme electorale gok die binnen een maand een radicaal-rechtse regering kan opleveren in het tweede land van de Unie. ‘Frankrijk heeft een duidelijke meerderheid nodig in sereniteit en harmonie’, zei Macron. Dat hij de zojuist gekozen meerderheid in Europa, twee uur nadat die was gekozen, in feite dezelfde sereniteit en harmonie ontzegde, zonder dat verder te benoemen, vertelt het verhaal eigenlijk in een notendop.

Lees ook: