Als de muiterij van Jevgeni Prigozjin tegen Vladimir Poetin, die de wereld een zaterdag lang in zijn greep hield, een serie op Netflix was geweest, was het niet moeilijk te raden aan welke kant de sympathie van de meeste televisiekijkers had gelegen. Aan die van Prigozjin natuurlijk. Hij was Poetins tovenaarsleerling die aanvankelijk samen met de grote leider een rijk man en succesvol militair ondernemer was geworden. Maar nu, aan het front in Oekraïne, is hij tot de ontdekking gekomen dat degenen die zonder blikken of blozen duizenden landgenoten de dood insturen corrupte opportunisten zijn.

Een houwdegen is hij, deze Prigozjin, maar een eerlijke houwdegen die zich aan zijn woord houdt − geen alledaags verschijnsel in een land waar corruptie en leugen in het openbare leven een belangrijke rol spelen. Hij beloofde de veroordeelde misdadigers die hij uit de kampen van de staat bevrijdde strafkwijtschelding in het onwaarschijnlijke geval dat ze een half jaar de strijd overleefden, en hield zich aan zijn woord. Op veel van de videopraatjes op Telegram staat Prigozjin voor vers gedolven graven, rijk voorzien van bloemstukken − ook tegenover de gesneuvelden houdt de militaire ondernemer woord.

Geleidelijk is de afgelopen maanden zijn kritiek scherper geworden, vooral die op minister van Defensie Sergej Sjojgoe en chef van de generale staf Valeri Gerasimov. De naam van opperbevelhebber Poetin vermeed hij. Aanvankelijk ging het vooral om het militaire feilen van de mannen die veilig in de omgeving van het Kremlin bleven, terwijl Prigozjin aan het front te vinden was. Steeds duidelijker bleek zijn daadwerkelijke, existentiële teleurstelling. Als een romantische militarist die gelooft in de zaak van de Russische natie kon hij moeilijk verkroppen hoe anderen zich verscholen achter procedures, bureaucratie en corrupte handjeklap.

Poetins optreden tijdens de muiterij is uitgesproken miezerig

De Russisch-Amerikaanse Ruslandkundige Gulnaz Sharafutdinova meent op Twitter dat Prigozjin zijn moment van rebellie juist gekozen heeft. Na al die maanden vergeefse oorlog was de Russische samenleving rijp voor iemand die het volk vertelde dat het allemaal om niet was geweest en een ‘mars op Moskou’ afkondigde. In een land waar welsprekendheid en stijlgevoel een rol spelen, mag niet onvermeld blijven dat Prigozjin daarover ruimschoots beschikt. Volgens de historicus Stephen Kotkin, in het blad Foreign Affairs, is iedere Rus die de militair ondernemer aanhoort zich er onmiddellijk van bewust dat Prigozjin uit kringen van de ‘intelligentsia’ afkomstig is − zijn moeder drijft trouwens een kunstgalerie in Londen. Het is alleen niet de liberale intelligentsia waaraan wij in het Westen min of meer gewend zijn. Prigozjin staat, zegt de Russisch-Britse Ruslandkundige Vladislav Zoebok in de New Statesman, een dictatuur voor, net als Poetin. Alleen zou de zijne er eentje zijn van wapendragers, niet van het geld dat met Poetin aan de macht is.

Hoe uitgesproken miezerig valt Poetins optreden voor en tijdens de muiterij uit vergeleken bij dat van Prigozjin. De president moge dan al meer dan twintig jaar aan de macht zijn − de tijden waarin hij energie uitstraalde door met blote bast paard te rijden, vissen te vangen of vriendschappelijke ijshockeymatches te winnen liggen achter ons. Al zo’n anderhalf jaar vertelt de president zijn volk dagelijks dat alles ‘volgens plan’ verloopt, en zit op tv zichtbaar verveeld aan tafel met functionarissen die hetzelfde melden.

Zelfs de muiterij kon hem dit weekeinde nauwelijks uit zijn zelfgenoegzaamheid wekken. Zijn toespraakje over het verraad van Prigozjin, die hij niet noemde, bevatte alle elementen die van luisteren naar Poetin de laatste jaren een vervreemdende ervaring maken. De president stelt steeds vaker zijn eigen politieke voortbestaan gelijk met het voortbestaan van de Russische natie. Ook prominent waren weer Poetins amateur-historische inzichten, ditmaal in de vorm van een overspannen vergelijking van Prigozjins muiterij met het jaar 1917, toen Russische troepen massaal deserteerden van het front van de Eerste Wereldoorlog.

Waren dat wel de woorden van een president die écht gelooft dat alles ‘volgens plan’ verloopt, zoals Poetin stug blijft zeggen? Na ontploffende drones boven het Kremlin, mislukkingen aan het front, de tijdelijke inname van een grensstadje door Russische neonazi’s en nog zo wat, heeft nu een romantische tovenaarsleerling schade toegebracht aan Poetins zelfbeeld. Het is eigenlijk maar moeilijk voorstelbaar dat het hier géén Netflix-serie betreft, maar de werkelijkheid van ’s werelds tweede kernmogendheid.