Wie betaalt op dit moment de kosten van de samenleving? Dat is een vraag die, dunkt mij, wel wat vaker gesteld zou mogen worden. En met de verkiezingen in aantocht des te meer. Wie betaalt de wegen, het onderwijs, de sociale zekerheid, de zorg, het rechtssysteem, de politie, en al die andere onmisbaarheden? Daar is inmiddels bijna 460 miljard euro per jaar mee gemoeid. Of eigenlijk 425 miljard, want de rest wordt geleend. Zou je een willekeurige burger vragen wie dat bekostigt, dan is het antwoord waarschijnlijk sterk afhankelijk van diens maatschappelijke positie en welke media diegene tot zich neemt. ‘De bedrijven.’ ‘De hardwerkende Nederlander.’ ‘Ik.’

In verkiezingstijd gaat het gewoonlijk veel over bezuinigingen. Als het aan de VVD ligt (zie het net verschenen verkiezingsprogramma) gebeurt dat nu ook, maar ik vermoed dat deze keer iets anders veel belangrijker wordt: wie kunnen er méér gaan bijdragen? Want de noden zijn hoog (defensie, klimaat, stikstof, wonen, het rijtje is bekend) en er valt weinig te bezuinigen. Op asiel en ontwikkelingssamenwerking is immers al grof huisgehouden en het korten op sociale zekerheid en zorg, voorheen favoriete slachtoffers, ligt bij de meeste partijen (en de kiezers!) niet lekker. Ook heeft het Centraal Planbureau al laten weten onuitvoerbare voorstellen niet mee te nemen in de doorrekening van de verkiezingsprogramma’s. Opschrijven dat je nóg meer wil korten op ambtenaren of Europa dan het huidige kabinet, heeft dus geen zin.

Dus zal het de komende maanden gaan over wie meer bij kan dragen. Het antwoord daarop begint bij hoe de lasten nu verdeeld zijn. Daarom maar even de naakte feiten. De overheidspot van 425 miljard wordt voor 240 miljard opgebracht door werkenden en voor 53 miljard door bedrijven (belasting op winst en dividend). Er komen straks nog meer getallen (wie begaan is met een eerlijker samenleving moet niet bang zijn voor getallen) maar laten we eerst stilstaan bij die 240 versus 53 miljard. Is dat scheef? Ja dat is scheef. Zeker als je weet dat de optelsom van de brutowinsten van bedrijven even hoog is als alle brutolonen van alle werknemers samen. Voor wie het niet gelooft: check de nationale rekeningen. En nee, die winsten worden voor het overgrote deel niet gebruikt voor investeringen. (Het gaat hier trouwens over de niet-financiële bedrijven; bij financiële bedrijven is de verhouding tussen het totaalbedrag aan lonen versus totaalbedrag aan winst nog veel schever.) Welk onderzoek je er ook op naslaat, winst komt terecht bij aandeelhouders. Of bedrijven potten het geld eenvoudigweg op.

Welk onderzoek je er ook op naslaat, de winst van bedrijven komt terecht bij aandeelhouders

Geen wonder dat zelfs de Studiegroep Begrotingsruimte, de financieel-economische adviesgroep bestaande uit topambtenaren van de ministeries, het CPB en De Nederlandsche Bank, adviseert om het benodigde extra geld onder meer te zoeken bij bedrijfsvermogens. En geloof me, die Studiegroep is niet bepaald een links of progressief gezelschap. De andere bron die de Studiegroep noemt zijn vermogenden. Want wat dragen die op dit moment bij? Een schamele acht miljard euro, zelfs als je de vermogensbelasting en erfbelasting optelt. Naar verwachting krijgen vermogenden daar de komende jaren ook nog eens flink wat van teruggestort, dankzij het box-drie debacle. Om het een beetje in perspectief te plaatsen: alleen al de rijkste vijf procent Nederlanders (huishoudens met minstens een half miljoen euro bezit, exclusief het eigen huis), heeft samen zo’n achthonderd miljard euro. De Studiegroep: ‘Er is op dit moment geen sprake van een evenwichtige bijdrage of van een neutrale belastingheffing op vermogen.’ Dat zegt veel over de bijna samenlevingsbrede consensus die aan het ontstaan is (nou ja, op de VVD na dan).

De overige inkomsten van de overheid (wie meegerekend heeft ziet dat de genoemde bijdragen niet optellen tot 425 miljard) zijn niet meteen toe te rekenen aan bepaalde groepen. Het gaat dan om btw, accijnzen, overdrachtsbelasting en wat kleiner grut zoals milieubelastingen.

Misschien moeten we trouwens met een andere vraag beginnen. Wie profiteert van de samenleving zoals die in Nederland is opgebouwd? Van de wegen, het onderwijs, de zekerheid die een rechtsstaat biedt? Van de havens en Schiphol, van het prettige woon- en leefklimaat voor expats? Bedrijven niet minder dan werkenden, toch? Nou dan.

Lees ook: