Hello goodbye. Wat een manier om Zomergasten te beginnen. Pak de zakdoeken maar. Op Schiphol spreekt Joris Linssen een willekeurig iemand aan, wachtende bij de Arrivals. In dit geval een vrouw die op haar moeder uit Egypte staat te wachten. Binnen drie minuten haar hele levensverhaal: uitgehuwelijkt, naar Nederland gekomen, haar man werd gewelddadig, ze belandde in het ziekenhuis, zat meer dan een jaar in de vrouwenopvang. Vijf jaar had ze haar moeder niet gezien en amper had ze haar kunnen vertellen wat er was gebeurd, want haar man – nu ex-man – luisterde haar gesprekken af.

Maar de vrouw – ze straalde. Ze was geen slachtoffer. Ze was nu vrij, zei ze. In Nederland voelde ze zich vrij en veilig.
Het is grappig, eigenlijk. Dat het lijkt alsof je alleen mensen met een migratie-achtergrond op tv zo waarderend over Nederland hoort praten. De meest typisch-Nederlandse Nederlanders zie je op tv bij Ik vertrek of B&B Vol Liefde – dat wil zeggen: popelend om kneuterig Nederland voor een warm en ongedwongen buitenland in te ruilen (en daar vervolgens kneuterig te klagen dat de elektricien niet stipt op tijd komt).

Oud-PvdA-Kamerlid en oud-Kamervoorzitter Khadija Arib koos fragmenten die op de eerste plaats een tocht door haar leven waren. Arib kwam op haar vijftiende, in 1975, naar Nederland, naar Rotterdam, en rolde als vanzelf de wereld van het sociaal werk in. Ze ging bij migratievrouwen langs, gevraagd of ongevraagd, klopte op ramen, vroeg hoe het ging, hoe ze kon helpen. Ze was – begin twintig – betrokken bij de oprichting van de Marokkaanse Vrouwenbeweging in Nederland, waar ze talloze van dit soort Hello Goodbye-achtige verhalen hoorde, van vrouwen wier paspoorten waren afgenomen en die van hun mannen niet buiten mochten komen. Ze zag het als haar missie die vrouwen naar buiten te krijgen, de maatschappij in – want, zei ze, als ze eenmaal buiten zijn geweest, willen ze niet meer naar binnen.

Ze liet Lars von Triers Dogville zien, waarin een vrouw zich moet invechten in een wantrouwende gemeenschap. Ze liet een documentaire zien over PvdA’er Adrie Duivesteijn, uit 1989, toen Duivesteijn als wethouder Ruimtelijke Ordening de bouw van het Haagse stadhuis van de grond probeerde te krijgen. Ze liet Annie M.G. Schmidt zien. Hoeveel Zomergasten zullen dat gesprek bij Ischa Meijer al hebben laten zien? Annie over het naoorlogse Nederland, waarin iedereen in haar milieu zo blij was bevrijd te zijn, en dus dronk, naar het theater ging, uitging, in rondte vree. Komt u vaginaal of clitoraal klaar?, vroeg de dokter Annie toen ze een pessarium wilde.

Nou, zegt het maar, zei interviewer Theo Maassen, een grap die gelukkig aan Arib voorbijging. Wel illustreerde het het verschil in vrijheid; Annie die rondvree en haar Marokkaanse ouders, van dezelfde generarie, die in het openbaar nooit enig lichaamscontact toonden, nooit een knuffel of een aai.

Voor een politica met een migratieachtergrond was Hello Goodbye een perfect fragment om mee te beginnen. Het moet ook wel: van politici met een migratieachtergrond worden andere dingen geëist, op de eerste plaats dat ze continu hun liefde voor Nederland uitspreken. Doe je dat niet, roep je niet hoeveel je van Hazes en haring houdt, ben je wel eens kritisch, dan krijg je de hele rechterflank over je heen, en De Telegraaf er gratis bij (zie bijvoorbeeld Kauthar Bouchallikht). En Kadhija Arib is nooit naïef geweest – ze weet hoe er naar haar wordt gekeken, haar hele carrière al.

Je zag het op de socials ook: mensen die woedend riepen dat ze maar naar de PVV moest overstappen, omdat dat Hello Goodbye-fragment een discriminerend beeld van gewelddadige migranten schetste. Anderen riepen dat het te weinig over haar prestaties in de Kamer en daarbuiten ging, en dat dit was ‘hoe de verhalen van vrouwen van kleur bewust worden gewist uit de Nederlandse geschiedenis’.

Beide reacties lieten hetzelfde zien, namelijk dat een politica als Khadija Arib nooit eens gewoon Khadija Arib, individu, mag zijn. Voor de kiezer of twitteraar moet ze blijkbaar iets groters vertegenwoordigen. Het lijkt me een gevangenis.

Maar vooral riepen mensen op de socials iets anders: wanneer gaat het nou eens over het onderzoek dat naar Arib loopt, nadat tal van ambtenaren haar beschuldigden van een schrikbewind?

Inderdaad. Dat duurde even.

De Theo Maassen van Zomergasten is niet de Theo Maassen die we kennen van het podium. Geen bonk testosteron. Geen scherpe spot. Hij is zacht, bewonderend, reikt steeds over dat kleine tafeltje heen naar zijn gast, een beetje als een Deense dog die vergeet dat hij een Deense dog is en het liefst bij zijn baasje op schoot wil kruipen.

In de eerste twee uur probeerde Maassen het, leek het – door te vragen of ze nog terug wilde naar de politiek (‘De politiek is breder dan alleen Den Haag’, zei ze), of Timmermans haar al gebeld had (Nee), of ze nog lid was van de PvdA (Ja). En toen opeens, op die zoete toon, sneed Maassen op een onverwacht moment het onderwerp aan: of ze niet eens, net als die vrouw in Dogville, fantaseerde over wraak.

Maassen was duidelijk ongemakkelijk, verviel in stamelende, veel te lange vragen – maar dat pakte juist verrassend goed uit. Juist door zo verdomd lief te zijn, en een beetje opgelaten, kon hij alles vragen zonder als aanklager over te komen. Had ze echt niks fout gedaan? Kon ze zich niet voorstellen dat ze misschien wel eens boos op iemand was geworden? Dat ze intimiderend was? Dacht ze echt dat alleen de huidige Kamervoorzitter Vera Bergkamp achter het onderzoek naar haar zat? Dacht ze echt dat dit louter een politieke afrekening was, niet dat het oprecht voortkwam uit gevoelens van onveiligheid bij de ambtenaren met wie ze had gewerkt?
Toen ik bij Comedy Train zat, riep ik ook wel eens dingen in vergaderingen, zei Maassen nog, in een handreiking, en na afloop kwam er wel eens iemand naar me toe die zei: Theo, als je zo doet, heb je dan wel door dat dat heel dominant overkomt?

Zoiets had Arib niet. Ze zat in het harnas en dat harnas bleef op slot. Ze had nooit tegen mensen geschreeuwd of met een deur geslagen. Ze had niks fout gedaan, ooit. En over de klachten wilde ze niks zeggen, want die zijn anoniem en heeft ze niet mogen inzien.
Het was verdrietig om te zien. Dat ze die klachten niet mag inzien, is inderdaad bevreemdend, maar Arib sprak erover alsof de klachten daarmee niet bestonden. Alsof er alleen sprake was van een politieke afrekening. Terwijl verschillende journalistieke reconstructies toch duidelijk een beeld hebben geschetst van ambtenaren die zelfs ontslag namen omdat het niet meer aankonden met Arib te werken.

Misschien was het een onmogelijke opgave. Het onderzoek naar Arib loopt nog, dus wat had de Zomergasten-redactie dan verwacht toen ze Arib uitnodigde? Dat ze zou zeggen: ‘Ja, soms scheld ik iemand verrot. Moet kunnen’? In zulke gevallen die in het oog van media worden uitgevochten, worden de kleinste uitingen van spijt of zelfkritiek al als een bekentenis gezien.

De uitkomst van het onderzoek is er niet. Arib wil niet meewerken. Het blijft speculeren. Dus een speculatie dan, uit de losse pols: door de tocht die Arib in haar leven heeft afgelegd, de obstakels die ze heeft overwonnen, heeft ze een jaloersmakende hoeveelheid zelfrespect. Of noem het waardigheid. Haar hele presentatie heeft iets majestueus. Maar daardoor ook: onaantastbaar. Als Kamervoorzitter is dat soeverein, maar als onderdeel van het Presidium of als lid van een commissie, of een fractie, of simpelweg als collega, voelt dat misschien alsof ze uitstraalt dat ze boven elke kritiek verheven is. Haar houding, haar rechte rug, hoe ze haar gezicht in de plooi heeft – non-verbaal straalt Arib heel veel uit, en wat voor de een als non-verbaal zelfvertrouwen is, is voor een ander non-verbale arrogantie.

Eigenlijk was dat het grootste verschil tussen deze Zomergast en haar fragmenten. De vrouw van Hello Goodbye, Annie M.G., Duyvesteijn, Wiegel en Van Agt (bij Villa Felderhof): aanraakbare, kwetsbare mensen. En dan Arib in haar harnas ertegenover.