Ongenadige hittegolven veranderen onze straten in ovens, verkeer stroomt onder hels gebrul door onze betonnen aderen, en de geest van sociale isolatie hangt als een bleke mist over onze metropolen. Steden schreeuwen om verandering. In het weefsel van onze stedelijke architectuur ligt een antwoord verborgen, en wel in een bijna vergeten stukje erfgoed.

Arcades hebben een bijzondere betekenis voor ons, zoals de Duitse cultuurfilosoof Walter Benjamin al opmerkte. Arcades zijn meer dan historische gebouwen; ze verbinden ons met onze stedelijke identiteit. De afgelopen jaren is er een hernieuwde interesse voor Benjamins ideeën, met name zijn visie op arcades en passages. Arcades worden opnieuw gewaardeerd, niet alleen als herinneringen, maar ook als blik op de toekomst van onze steden.

Deze bouwwerken spelen in op ons verlangen naar schoonheid, verbinding en rust in de drukte van de stad. Ze zijn meer dan alleen functioneel; ze weerspiegelen onze ervaringen en wensen. Ondanks onze moderne technologieën zijn we in essentie nog steeds stedelijke wezens die op zoek zijn naar bescherming en samenhorigheid. We zoeken verbinding met elkaar, met de plekken waar we zijn en waar we vandaan komen. Arcades laten ons de waarde van kunst en cultuur in onze omgeving zien. Als Brusselaar zie ik dat het drommen is rond de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen in onze Europese hoofdstad. Het is een uithangbord van de stad.

Duurzaamheid en leefbaarheid spelen eveneens een belangrijke rol in moderne stadsplanning. Arcades verbinden individuen met gemeenschappen, zijn uniek in elke stad en weerspiegelen de lokale cultuur en identiteit. Dat beseffen stadsplanners en beleidsmakers maar al te goed. In sommige steden worden arcades gerestaureerd (zoals recent bij de Galleria Vittorio Emmanuele II in Milaan), in andere staan ze in de steigers (zoals bij Nottinghams Broadmarsh).

Denk ook aan de wereldberoemde soeks van Casablanca tot Damascus, die door hun overdekkingen plekken zijn van bescherming, handel en gemeenschap.

Of neem Bologna, beroemd om haar kilometerslange portico’s. Deze overdekte wandelgangen, rijk aan geschiedenis en cultuur, bieden al eeuwenlang beschutting tegen weer en wind, en creëren een unieke openbare ruimte die het sociale weefsel van de stad versterkt. De portico’s van Bologna zijn niet alleen prachtig en aangenaam, maar ook functioneel, waardoor voetgangers gemakkelijk door de stad kunnen bewegen zonder afhankelijk te zijn van auto’s. Ze worden sinds 2021 erkend als cultureel werelderfgoed.

Als je over arcade-projecten spreekt, dan moeten we het natuurlijk hebben over de Parijse ‘passages’. Ze vormen een uniek en karakteristiek element van het stadslandschap van Parijs. Ik heb het dan over le passage du Bourg-l’Abbé, Jouffrey of Verdeau. Ze dateren vaak uit de late achttiende en vroege negentiende eeuw en zijn een fascinerend voorbeeld van de architecturale en culturele geschiedenis van de stad.

Deze overdekte wandelgangen werden oorspronkelijk gebouwd als beschutte winkelstraten en boden een elegant en comfortabel alternatief voor de vaak vuile en drukke straten van Parijs. Ze waren voorzien van glazen daken die het natuurlijke licht doorlieten en boden een keur aan winkels, cafés en andere vormen van vermaak. De arcades werden al snel modieuze plekken om te zien en gezien te worden. Dat zijn ze in de Franse hoofdstad dus nog steeds.

Het is daar waarin Das Passagen-Werk van Walter Benjamin zo ontzettend van belang is. In dit grandioze, doch onafgeronde werk, vestigde de Duitse denker onze aandacht op de rijke complexiteit van deze passagegebouwen. Hij beschouwde ze niet als louter architectonische constructies, maar als ademende symbolen van transformatie, als bruggen tussen tijdsperiodes, waarin tijd en ervaring samensmelten. Voor Benjamin waren de negentiende-eeuwse Parijse arcades podia waarop de dromen en angsten van een maatschappij tot leven kwamen. Ze weerspiegelden de verschuiving van een feodale orde naar het kapitalisme en de opkomst van de moderne, industriële wereld.

Benjamin plaatst de figuur van de flaneur in het epicentrum van dit ideeëngoed. De flaneur is een persoon die zorgeloos en zonder vastomlijnd doel door de stad dwaalt, door de overdekte arcades en over de boulevards van het negentiende-eeuwse Parijs. De flaneur neemt de rol van een observerende deelnemer aan, zonder actief in te grijpen. Hij of zij neemt de vrijheid om te dwalen en de stedelijke ambiance te absorberen. Deze figuur wordt zodoende gekoppeld aan de opkomst van de moderniteit en de stedelijke consumptiecultuur.

De zomer van 2023 toont aan dat het anders moet met die consumptiecultuur. Wij kregen hevige regenbuien over ons heen, terwijl de Middellandse Zee getroffen werd door extreme hitte. Europa en andere delen van de wereld werden geteisterd door modderstromen, hagel en overstromingen. Daardoor zijn wij genoodzaakt goed te kijken naar de problemen en gevolgen van klimaatverandering in onze steden.

Geven arcades ons een beeld van wat een stad werkelijk kan zijn? Voor Benjamin waren arcades microkosmossen waarin de toenmalige samenleving haar obsessie met producten en goederen reflecteerde. Het waren geen simpele marktplaatsen, maar eerder tempels van consumentisme, waarin mensen werden aangetrokken door de mystiek van het bezit. De overvloed aan luxegoederen, de indrukwekkende architectuur en het spel van licht en schaduw maakten de arcades tot plekken waar mensen zich niet alleen vergaapten aan de objecten, maar zich ook verloren in de fascinatie voor commercie.

In de hedendaagse samenleving heeft consumentisme nieuwe vormen aangenomen. Wat is nog de waarde van winkelgalerijen als je Bol.com of Amazon binnen enkele seconden op je smartphone kunt raadplegen? Onze opgevoerde obsessie met goederen heeft ervoor gezorgd dat online winkelen de dominante vorm van aankoop is geworden. De arcades moeten zich dus deels opnieuw uitvinden. De arcades, of passages, in Parijs hebben niet alleen de transformatie van warenfetisjisme waargenomen, maar ook de verschuivende behoeften en ethische overwegingen van onze maatschappij.

Terwijl we naar de vitrines staren, worden we gedwongen serieus na te denken over het soort relatie dat we willen onderhouden met onze omgeving. De vraag of ons huidige consumptiegedrag vol te houden is, wordt scherp en onvermijdelijk wanneer we worden geconfronteerd met de erosie van de kustlijnen in het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, het verlies van Nederlandse levens door modderstromen, en het verwoestende effect van hagelstenen zo groot als tennisballen. De arcades nodigen ons uit om even stil te staan bij deze wereldwijde uitdagingen en om onze rol in een kwetsbare en onderling verbonden wereld te heroverwegen.

In deze tijd komen de arcades weer naar voren als zinvolle oplossingen. In een wereld die dorst naar authenticiteit en zingeving, kunnen arcades dienen als een fysieke metafoor voor de menselijke behoefte aan bescherming en samenhang. Maar in de elegantie van de arcades vinden we ook een uitnodiging om na te denken over hoe we kunnen bouwen met zowel schoonheid als functionaliteit in gedachten: arcades kunnen het gebruik van openbaar vervoer bevorderen, de behoefte aan airconditioning verminderen, sociale interactie stimuleren en de algehele levenskwaliteit verhogen. Ze kunnen onze steden transformeren tot meer humane, duurzame en prachtige plaatsen om te leven.

De vorige eeuw, aangedreven door technologische innovaties en een verschuiving naar een hyperindividualisme, heeft deze iconische structuren naar de achtergrond verdrongen. De vervanging van voetgangersarcades door parkeerplaatsen en winkelcentra symboliseert niet alleen een veranderend stadsbeeld dat volgepropt zit met een verscheidenheid aan simulacra, maar ook een veranderende maatschappij, waarin het persoonlijke gemak de gemeenschapszin heeft overtroffen.

Benjamins ‘Arcade-Project’ presenteert niet alleen een gelaagde verkenning van de moderniteit maar raakt ook aan de dringende vraagstukken van onze tijd. Het doet ons nadenken over authenticiteit en menselijkheid in onze steden. We moeten steden benaderen, niet alleen als verzamelingen van gebouwen, maar als vitale netwerken die met ons mee-ademen, groeien en evolueren. De arcade biedt een pad naar een toekomst die zowel duurzaam als menselijk is; een wereld waar schoonheid en bruikbaarheid zich verenigen, waar het stedelijke en het natuurlijke in harmonie dansen, waar ecologie en economie op elkaar worden afgestemd en waar onze gebouwen niet louter structuren zijn, maar de belichaming van onze waarden, visies, en onze gezamenlijke menselijke reis door deze complexe eeuw.

We hebben een collectieve verantwoordelijkheid als urbane klimaatflaneurs om steden te bouwen die zowel inspirerend als ondersteunend zijn voor iedereen die erin woont. Het ‘Arcade-Project’ daagt ons uit om van de stad een Arcadia voor alles en iedereen te maken.