Sommige tradities dienen gekoesterd. Eén daarvan is de uitreiking van de Sonja Barend Award voor beste tv-interview van het seizoen. ‘Flauwekul’ noemde ik dat, omdat kunst- en cultuurprijzen, het onweegbare wegend, dat per definitie zijn – maar dan wel ‘flauwekul van de leuke en nuttige soort’. Je eert er een belangrijke tak van sport mee plus de kunde van professionele beoefenaren. ‘Het is gezien etc’, zei Reve. Waar bij komt dat de omvang van de jury (organisator VARAgids houdt het dit jaar op ‘tientallen vakgenoten: radio-interviewers, mediajournalisten, tv-recensenten, interviewers voor tijdschriften etc’) een behoorlijk gehalte aan intersubjectiviteit garandeert. De kernjury (dit jaar Yasmina Aboutaleb – Volkskrant; Maaike Bos – Trouw; Rinskje Koelewijn – NRC; Johan Reijnen – VARAgids) selecteerde negen interviews waaruit die ‘vakgenoten’ kunnen kiezen. En zoals elk jaar doe ik de suggestie dat u/jij zelf in een virtuele jury stapt door de kandidaten te bekijken en te oordelen. Ook handig voor wie geen trek in zo een klus heeft maar wel nieuwsgierig is naar één of meer gemiste gesprekken.

De kandidaten

1. Eva Jinek met Camille van Gestel, mondkapjescompagnon van Sywert van Lienden (Jinek 16-9-2022)
2. Khalid Kasem met Derk Bolt naar aanleiding van de ophef over onjuiste verwantschapskoppelingen in diens Spoorloos (Khalid & Sophie 12-10-2022)
3. Pieter Jan Hagens met oud-minister Henk Kamp over de Groningse gasboringen (Buitenhof 23-10-2022)
4. Cornald Maas met Frédérique Spigt over leven en loopbaan (Volle zalen 1-11-2022)
5. Carrie ten Napel met moeders van dochters die euthanasie wilden en kregen (Op 1 25-1-2023)
6. Kefah Allush met Bridget Maasland over het leven voor de dood (De kist 26-2-2023)
7. Rutger Castricum met drie radicalen (Rutger en de nationalisten 9-5-2023)
8. Mariëlle Tweebeeke met Pieter Omtzigt over zijn partij Nieuw Sociaal Contract (Nieuwsuur 21-8-2023)
9. Sven Kockelmann en Tijs van den Brink met Caroline van der Plas en kersvers BBB-lid en dito kandidaat-premier Mona Keizer (Op 1 1-9-2023)

Veel ‘ususal suspects’ dus, met als aanvoerder Mariëlle Tweebeeke die de prijs al twee keer won en Kefah Allush en Eva Jinek die dat één keer deden. Waarbij Tijs van den Brink de lijst van ‘meeste nominaties’ aanvoert. Ook Cornald Maas werd vaker gekandideerd. Echte nieuwkomers lijken me Rutger Castricum, Khalid Kasem en Carrie ten Napel.

Bovenstaande volgorde is bepaald door chronologie van uitzending, met als toevallig resultaat dat de eerste en de laatste drie min of meer onder de noemer ‘kritische ondervraging’ vallen en de middelste drie tot het genre ‘human interest’ behoren. Al zijn er ook in de ‘kritische’ hoek grote verschillen in toon, bepaald door beide partijen. Zo is Tweebeke/Omtzigt van de zes het meest een gesprek tussen beleefde mensen, dat wel degelijk nuttige informatie oplevert, terwijl Jinek/Van Gestel meer verhoor van een verdachte is. Een verdachte die niet in de vechtmodus gaat maar continu probeert te dempen, ontwijken, begrip te vragen (en te tonen), mede door zijn gesprekspartner herhaald bij de voornaam te noemen. Zij geeft geen krimp en blaast systematisch rookgordijnen weg. Groot verschil met Kasem/Bolt. Daar is de interviewer lang van de kalme, licht-kritische maar respectvolle aanpak (tafeldame Wouke van Scherrenburg is scherper) maar is het de houding van Bolt – emotioneel, onwillig, verontwaardigd, wegwuivend – die de sfeer steeds polemischer maakt. Wat Kasem tot een evenwichtig-kritische conclusie brengt.

Hagens pakt ‘excellentie’ Kamp beheerst aan, bouwt het requisitoir vakkundig op en stuit op de tegenpool van Bolt: IJzeren Hein-ig data- en feitengegoochel en totale empathieloosheid. De kernjury en deze kijker prijzen Hagens, maar ik raak tegelijk sterk doordrongen van de vergeefsheid die dit type (noodzakelijke) gesprekken ook aankleeft: de VVD-stemmer lijkt er niet om te malen. Hoe dat bij de BBB-stemmer gaat weet ik niet. Het kritisch doch beleefde herenduo zal dankzij het aandeel van Keizer menig zwevend sympathisant toch enige twijfel hebben bezorgd. Van de onoverwinnelijkheid die rond Van der Plas hing en die vooral door Omtzigt erodeerde leek ook in en door het interview minder over. Maar we zullen zien.

Resteert in de kritische categorie Rutger Castricum. Door diens botte verleden nooit gedacht hem op een Sonja Barend-lijst tegen te zullen komen, maar na het zien van de nationalisten-aflevering heb ik begrip voor de kandidaatstelling. Natuurlijk kun je vinden dat rechtsradicalen geen spreekbuis moeten krijgen. En dat de kernjury in haar toelichting op de keuze louter voorbeelden noemt uit andere dan de gekozen aflevering op de VARAgids-site verbaast ook een beetje. Maar dat hij ‘open en doeltreffende’ vragen stelt aan het trio dat ik zag, klopt. (Onder hen een naamgenoot van mij. ‘Bent u familie?’ vroeg een student me ooit in een keuzevak rechts-extremisme. Ik schok me rot: had toen nog nooit van de man en zijn geestverwante broer gehoord.) Dat Castricum niet in de vechthouding opereert levert kennelijk een soort vertrouwen op dat tot onthullende antwoorden leidt. Bovendien, waar gedoken of verdoezeld wordt, stelt hij vervolgvragen of wijst op consequenties die het achterste van de tong zichtbaarder maken.

‘Resteert’ de human interest. Het gesprek van Cornald Maas met Fréderique Spigt is buitengewoon persoonlijk en verhelderend over haar geschiedenis, van jeugd tot nu, zonder dat het ooit leidt tot de ongewenste intimiteit (voor geïnterviewde, voor kijker) die zoveel gewroet in de ziel oplevert bij een ander soort interviewer. Het is volledig koosjer.

Kefah Allush, met de doodskist als breekijzer, maakt zoveel los in Bridget Maasland dat het beeld van haar schijnt te bestaan (ik heb nauwelijks een beeld, omdat ze optreedt waar ik nooit kom) aan gruizelen gaat. Gevoelig in plaats van hard; onzeker in plaats van zeker; zwaar in plaats van licht. Van Kefahs aanpak moet je houden, dat wel.

Het meest aangrijpende gesprek wordt gevoerd in Op 1, met moeders die uiteindelijk meegingen in de aanhoudende doodswens van hun dochters. Uit liefde. Hun beslissing wordt invoelbaar. Net als het feit dat hun eigen leven daarna mede draaglijk werd doordat ze een lotgenotengroepje vormden: de enigen die met en zonder woorden begrijpen, weten. Hulde aan Ten Napel (en op afstand Charles Groenhuijsen) voor de juiste toon in een zo kwetsbare materie… Wel dringt zich de altijd aanwezige vraag op, zeker in dit soort gesprekken, dankzij wie het resultaat zo indrukwekkend is: gast of interviewer? De namen van Ellen Beukema, Mirjam Hulzebos en Bianca de Ruijter zal ik vergeten, maar hun toon, woorden en waardigheid niet.

Mijn eigen keus laat ik achterwege. Maandag 23 oktober reikt Sonja Barend (niet in de jury) de prijs persoonlijk uit in Khalid & Sophie, NPO 1, 19.05 uur. Altijd fijn de grootmeesteres weer te zien.